Narodna odbrana Zapadne Bosne.

Narodna odbrana Zapadne Bosne (NOZB - poznatiji i kao ''Babini'' ili ''Autonomaši'') je bila vojska Autonomne Pokrajine Zapadne Bosne (APZB) sastavljena iz naroda Velike Kladuše i šire okoline.

Rađanje Autonomije

Prije raspada Jugoslavije u Velikoj Kladuši je bila velika prehrambena kompanija Agrokomerc jedna od najjačih industrija u Jugoslaviji čiji direktor je bio Fikret Abdić jedan od najomiljenijih ličnosti u Bosni, koga je narod prozvao ''Babo''. Početkom 90-tih Fikret Abdić je bio jedan od kandidata SDA na višestranačkim izborima za predsjedništvo BiH gdje dobija najjveći broj glasova ali bez ikakvog objanšjenja svoje mjesto daje Aliji Izetbegoviću, što će se poslje pokazati kao tragičan potez za istoriju Bosne. Ubrzo izbijaju oštre kritike između Fikreta Abdića i Alije Izetbegovića, Abdić kao mek karakter i sa nedostatkom nacionalističkih stavova je imao drugačiji pristup do Srba i Hrvata za razliku od radikalnih pristupa Izetbegovića. U ljeto 1993. tokom pregovora u Ženevi, Izetbegović odbacuje mnoge predloge i napušta pregovore. Za uzvrat Abdić utiče na učešće predsedništva BiH u razgovorima u Ženevi bez obzira na Izetbegovića što zaoštrava njihove odnose. Ubrzo u Austriji se podiže optužnica protiv Abdića za malverzaciju u vezi Agrokomerca, koja je izrežirana u Sarajevu. Do sredine septembra Abdić se konačno posvađao sa Izetbegovićem, te odlazi u Veliku Kladušu gdje ima veliki broj svojih pristalica iz običnog naroda te tajno formira paravojne jedinice iz reda svojih pristalica.

27. septembra 1993. u Velikoj Kladuši uspostavlja se Autonomna Pokrajina Zapadna Bosna za vođu je izabran Fikret Abdić ''Babo'', zbog tog poteza, drugog oktobra Abdić biva umaknjen iz predsedništva BiH.

Početak borbi

Počinju borbe za uticaj među vojnicima te mnogi borci 5. korpusa ARBiH prelaze u redove NOZB. Autonomaši su takođe pokušali da uspostave svoju vlast u Cazinu, ali 20.septembra u grad ulazi kolona kamiona sa oko 500 vojnika 5.korpusa ARBiH te grad ostaje pod njihovom kontrolom. Najviše boraca koji su prešli iz 5.korpusa u NOZB su bili iz 521. i 527. brigade u Velikoj Kladuši te poslje postali kičma snaga APZB kao 1. i 2. brigada NOZB. Te još borci 504. i deo 503. brigade iz Cazina, 517. brigade iz mjesta Pjanići, što je preraslo u 4 pune brigade NOZB. 5. korpus ARBiH uspjeva da u uskoj teritoriji APZB napravi male enklave kako bi napravili podjelu teritorije ali zbog nedostatka rezervi i straha od udara sa zadnje strane Vojske Republike Srpske taj potez propada.

15. oktobra 1993. Vojska Republike Srpske pokreće nekoliko napada na položaje 5. korpusa ARBiH te tako stvara priliku da NOZB zauzme Cazin ''bez ispaljenog metka'' jer su glavne snage ARBiH bile u borbama sa VRS. Ali sutradan su napadi obustavljeni, te su se snage NOZB bez ozbiljnijeg angažovanja povukle na početne položaje. Za odmazdu 18. oktobra 5. korpus pokreće ofanzivu prema Velikoj Kladusi i grad biva granatiran, ali Autonomaši odbijaju ofanzivu 5. korpusa. Važan događaj desio se 22. oktobra 1993. kada se sastaju Fikret Abdić, predsjednik Republike Srpske Radovan Karadžić i predsjednik SR Jugoslavije Slobodan Milosević gdje se donose odluke o međusobnom sudjelovanju što je pokazalo veliku posvjećenost normalnim odnosima i miru između muslimanske strane Fikreta Abdića i srpskih strana.

U novembru 1.500 Autonomaša prolazi kroz teritoriju Republike Srpske Krajine i iznenada napada 5. korpus sa zapada, te napreduju nekoliko kilometara duboko duž granice Cazinske Krajine i Srpske Krajine i stižu 10 km bliže Cazinu, vraćaju mjesto Skokovi i nekoliko kilometara napreduju južno od Velike Kladuše, tokom ovih borbi Srbi su podržavali autonomaše artiljerijom i tenkovima.

Do kraja 1993. NOZB kontroliše trećinu Cazinske Krajine, broji 6. brigada sa 10.000 ljudi. NOZB nije imala teško naoružanje što joj je predstavljalo probleme da vodi veće ofanzive ali su i pored toga znatno smanjili teritorije 5. korpusa ARBiH, koja nije uspjevala da porazi Autonomaše. U decembru 1993. linija fronta se stabilizovala.

Početkom 1994. Autonomna Pokrajina Zapadna Bosna zauzima 60 kvadratnih kilometara na sjeveru ''Bihaćkog džepa'' te sada ima i nekoliko tenkova i više desetina artiljeriskog naoružanja.Sredinom januara 5. korpus preuzima ofanzivu na APZB na centralnom frontu te napreduje do 2 km i zauzima selo Skokovi.U međuvremenu dolazi do primirja radi razmjene tijela poginulih boraca obe strane. 16. februara NOZB uz pomoć srpske artiljerije pokreće ofanzivu na grad Cazin međutim napad je odbijen. Tokom proljeća nije dolazilo do većih sukoba u Cazinskoj Krajini.U junu je zaključeno primirje sa 5. korpusom ARBiH i VRS, tada komadant 5. korpusa Atif Dudaković naređuje: "svim snagama na Autonomaše" u korist mu je išlo što Abdić nije potpisao primirje.

Operacija ''Tigar - Sloboda 94'' - prvi pad Autonomije.

2. juna 5. korpus ARBiH izvršava probni napad na liniji Liskovac - Pećigrad ali uzvraćanjem jakog kontranapada u pravcu sela Skokova je napad odbijen.

13. juna 1994. 5. korpus pokreće napad na Pećigrad, Todorovo i Golubovići, te ubrzo stižu do Pećigrada malog ali značajnog grada na putu do Velike Kladuše. 5. korpus zauzima oko 20 km. teritorije.

15 - 16. juna dio NOZB uspjeva da zaustavi 5.korpus ARBiH te u protivnapadu zauzme Liskovac. Već 20. juna 506. i 505. brigada ARBiH vrši žestoke napade na selo Golubovići i Pećigrad jedne od ključnih tačaka odbrane Autonomije. Najkrvavije borbe vode se oko Pećigrada koji je okružen sa tri strane i brane ga borci 4.brigade NOZB. Branioci Pećigrada su uspjeli da odbiu nekoliko napada 506. brigade oko grada, koja uporno pokušava da odkoli branioce u Pećigradu, zbog velikog otpora branioca, napredovanje 5. korpusa se usporava.

7. jula bosanski i zapadni mediji izvještavaju da francuski bataljon Unprofora blokira pristup gradu Bihaću gdje se nalazi njihova baza da bi zaštitili sopstvenu bezbjednost, zbog navodnih napada pobunjenika u redovima 5.korpusa. Takodje dolaze izvještaji koji govore o pobudi u redovima 5. korpusa ARBiH pod izgovorom ''da neće da se bore protiv sunarodnika iste vjere'', što će se poslje pokazati kao dobro isplanirana taktična prevara.

9. jula nastavljaju se borbe na liniji Krivaja - Čajići, gdje artiljerija Srpske Krajine pomaže Autonomašima u borbi.

11. jula, dio brigade 5. korpusa ARBiH prelazi u Srpsku Krajinu u nadi da unište artiljerijsku bateriju SVK koja pomaže Autonomašima, u roku od tri dana napadači 5. korpusa su odbijeni uz velike gubitke u svojim redovima. Fikret Abdić je povjerovao prevari da se u Bihaću podigla pobuna i da 500 do 2.000 boraca hoće da pređe u redove NOZB. U toj prevari aktivno je učestovao francuski bataljon Unprofora koji su blokirali svoju bazu zbog izmišljenih pobunjenika kako bi prevara bila sto bolje prikrivena, takođe su izvještavali o napadima pobunjenika u mjestu Izačić iako tamo nije bilo nikakvih napada. Prikriveni vojnici 7. brigade ARBiH su takođe išli na pregovore kod Abdića ubjeđivaći ''Bogom i porodicom'' da je nastala pobuna i da im Autonomaši hitno pošalju naoružanje. Prevara je uspjela te ''izmišljenim pobunjenicima'' stižu kamioni municije oko 3.000 vatrenog oružija i 20.000 komada municije,mina i granata, u pratnji naoružanja je zarobljeno i nekoliko oficira NOZB, koji su brutalno likvidirani (samo jedan je uspjeo pobjeći). Takođe je uhapšeno nekoliko iskrenih pristalica Abdića koji su željeli da pređu iz 5. korpusa u NOZB. Početkom avgusta je nastavljen napad 5. korpusa ARBiH na Pećigrad. U borbama gine komadant 4. brigade NOZB Nevzad Đerić ''Keđo'' odbivši da se preda. U zarobljeništvo pada oko 800 njegovih boraca.

9-tog avgusta pada Pećigrad, linija odbrane APZB počinje da popušta te do sredine avgusta dvije nepotpune brigade NOZB se povlače u Veliku Kladušu. Linija odbrane je postavljena na 15km od Velike Kladuše na liniji Johovica - Kudići - Vejinac - Golubovići. 21. avgusta ARBiH ulazi u napuštenu Veliku Kladušu sa čime pada Autonomija, te počinju masovne pljačke. Stanovništvo APZB (oko 40.000) bježi u Republiku Srpsku Krajinu gdje biva zbrinuto.

Operacija ''Pauk 94'' - povratak Autonomije 

Uprkos najavi primirja u januaru 1995. u Bosni i Hercegovini, borbe i dalje traju. U blizini Velike Kladuše traju borbe 5. korpusa ARBiH sa ostacima Abdićeve vojske i male grupe srpskih elitnih vojnika ''Crvene beretke''. Borbe se uglavnom vode na južnim dijelovima Cazinske Krajine između ARBiH i VRS, gdje VRS u operaciji ''Štit 94'' vraća ranije izgubljene teritorije te dolazi na svega 500m od centra Bihaća, pod pritiscima NATO-a, VRS obustavlja operaciju te izostaje konačni pad Bihaća.

Operacija ''Pauk 94'' je bila zajednička akcija NOZB i SVK za povratak Autonomije. U operaciju je uključeno oko 5.000 Autonomaša, 1.500 boraca 21. i 39. korpusa SVK te oko 500 elitnih boraca ''Crvene beretke'', takođe bila je formirana taktična grupa ''Pauk'' za pomoć Autonomiji na čelu sa generalom-majorom Mile Novakovićem.

16. novembra 1994. otpočinje operacija vraćanja Velike Kladuše. U narednih sedam dana vode se teške borbe srpsko-autonomaških boraca sa 506. 503. 505, i 517 brigadom ARBiH, izbijaju i borbe u južnom dijelu grada gdje srpsko-autonomaški borci presjecaju put Velika Kladuša - Cazin.

UN i NATO se protive pomoći srpske strane u obnovi Abdićeve Autonomije, navodno zbog ''zone zabrane letova'' te bombarduju aerodrom SVK u Udbini 21. novembra 1994. 

1. januara se potpisuje primirje sa čime prestaje ofanziva VRS na Bihać što će se poslje iskazati kao velika greška jel je Bihać bio pred samim padom a u operaciji ''Oluja 95'' ce nanjeti velike probleme Srpskoj Krajini i zapadnim dijelovima RS. Decembra 1994. NOZB oslobađa Veliku Kladušu, borbe se nastavljaju te se 9. februara 1995. vode žestoke borbe između specijalnih jedinica NOZB i ARBiH na Kumarica visu, jugoistočno od Velike Kladuše.

U drugoj polovini decembra srpsko - autonomaške snage oslobađaju Podzvizd, Elezoviće i Šestanovac. Do kraja februara ''Crvene beretke''vrše jake napade te čiste trupe 5. korpusa u sjevernom dijelu oko Podzvizda, tokom zimske ofanzive oslobađa se i Mala Kladuša od ARBiH. Tokom marta se ponovo aktiviraju borbe za Podzvizd, do 21. marta nastavlja se ofanziva prema Vrnograču koja potiče u dva pravca, bobre traju sve do aprila kada NOZB postiže uspjehe u oslobađanju nekoliko sela na zapadnoj strani Vrnograča. Energicni napadi se nastavljaju sredinom juna te nakog protjerivanja 505. i 506. brigade ARBiH, 21. juna oslobađa se Vrnograč i napreduje 2 km južo od tog mjesta te se napad zaustavlja na dobro utvrđenim neprijateljskim linijama odbrane. Do početka julija nije bilo aktivnijih borbenih dejstava.

Drugi pad Autonomije

Nakon uspješno sprovedene operacije ''Pauk 94'', Autonomna Pokrajina Zapadna Bosna mijenja ime u Republika Zapadna Bosna 25-26 jula 1995. ali vec 4. avgusta odpočinje hrvatska agresija ''Oluja 95'' na Republiku Srpsku Krajinu. Hrvatska vojska uz pomoć HVO, ARBiH i NATO avijacije uspjeva da okupira RSK i zapadne dijelove Republike Srpske. Uz veliku vojnu pomoć 5. korpus ARBiH pokreće veliku ofanzivu. NOZB vodi posljednje borbe u zaustavljanju ofanzive. ARBiH ulazi u Veliku Kladušu 7. avgusta 1995. sa čime prestaje postojanje Republike Zapadne Bosne. Neki borci NOZB dezertiraju a neki vode borbe do kraja. Oko 30.000 Autonomaša vojnika i civila pokušava da se probije dalje kroz Hrvatsku ali ih u selu Kupljensko 20 km od granice sa BiH blokiraju hrvatske snage. Dio boraca NOZB koji su pali u ruke ARBiH su bili ubijani i ponižavani, ostali borci koji su se probili u Hrvatsku uz ogroman broj civila je iz organizovanih kampova rasejan po cijelom svijetu, najviše u Sjevernu Ameriku.

(Posvjećeno saveznicima i braći po oružiju, narodu jedne Autonomije koja se borila za mir i normalan suživot sa ostalim narodima, a doživjela pad i nepravdu kao i mnogi Srbi, nepravdu koja i danas traje. - Niste zaboravljeni !)